اندیشه های مورد احترام

اسلام چه اندیشه اى را محترم مى شمارد؟ از نظر اسلام فكر كردن و اندیشیدن، سرمایه ذهن و عقل را بكار گرفتن، كارى ارزشمند و مورد احترام است. قرآن در آیات بسیارى همگان را به تعقل و اندیشه و خردورزى دعوت مى كند و بر آن پیوسته تأكید مى كند. ولی آیا این تلاش باید یك معیار و چارچوبى داشته باشد یا كاملا آزاد و رهاست؟ اسلام مى گوید براى اینكه تلاش ذهنى نافرجام نماند و به نتیجه شایسته برسد مانند هر تلاش دیگرى باید جهت دار باشد.تلاش ذهنى هم باید ضابطه مند و داراى چارچوب و جهت صحیح باشد. اصل این توانایى ذهنى مقدس است ولى چگونه بكار گرفتن آن هم مهم است. اگر این توانایى درست به كار گرفته شود این تلاش و محصول آن ارزشمند و مقدس مى شود ولی اگر خوب بكار گرفته نشود این تلاش و محصول آن منفی می شود. از نظر اسلام آن چیزى كه به این تلاش ذهنى و تفكر قداست مى دهد این است كه این تلاش در جهت تعالى انسانیت فرد و رشد و بكارگیرى استعدادهاى نامتناهى انسانى باشد. شهید مطهرى نكته اى را به درستی تذكر مى دهند كه باید آزادى فكر را از آزادى عقیده جدا بدانیم. در اسلام آزادى اندیشه و تفكر پذیرفته شده است. اما آزادى عقیده خیر. یعنى ارزش انسان این است كه از اندیشه ای آزاد برخوردار باشد. انسانى كه داراى اندیشه آزاد هست محترم است. تفكر آزاد محترم است. ولى در مقابل هر عقیده اى نمى تواند از نظر اسلام مورد قبول قرار گیرد. تفسیرى كه ایشان از آزادى عقیده دارند این است كه عقیده به معناى چارچوبهاى ذهنى است كه شخصیت انسان در این چارچوبهاى ذهنى و فكرى شكل مى گیرد، انسان یك موجود معرفتى است به این معنى كه شخصیت او وابسته به این چارچوبهاى فكرى و معرفتى است كه خود بوجود مى آورد. این چارچوب ها همان عقاید و جهان بینى او هستند و نگاه انسان به جهان، به خود و به انسانهاى دیگر را شكل مى دهند. این چارچوبها كه بینش هاى اساسى انسانهاى هستند پایه هاى شخصیت او محسوب مى شوند. شخصیت انسان ساختمانی است كه بر این پایه ها استوار است. این پایه ها اگر معیوب باشند این شخصیت هم معیوب می شود.

انسانى كه در نگاه خودش نسبت به جهان، به خودش و به انسانهاى دیگر، یك نگاه انحرافى دارد، به ناچار متناسب با همان اعتقادات و باورهاى منحرف عمل مى كند.فكر، منش، رفتار و همه ابعاد وجود انسان نشأت گرفته از این باورهاى ذهنى اساسى است. آیا ما مى توانیم بگوییم این چارچوبها و باورها هرچه باشند به هر صورت محترم اند؟ هر جور باورى براى انسان احترام دارد و انسان آزاد است كه هرجور عقیده و باورى را براى خود بپذیرد؟ اگر ما هر گونه خصلت و منش را از انسان نمى پذیریم و هرگونه عملی را تقدیس نمى كنیم، پس هرگونه چارچوب فكرى كه اخلاق و عمل متناسب با خود ایجاد مى كند را هم نباید بپذیریم و تقدیس كنیم. عقیده به معنى گِرِه است یعنى چیزى كه شخصیت و عمل انسان را به خود گره مى زند. پس به این معنا نمى تواند هر عقیده اى محترم و مورد قبول باشد. فكر یعنى اندیشیدن و خردورزى كردن. آزادى فكر این است كه انسان بتواند بر اساس اصول و قواعد صحیح و محكم فكرى تلاش فكر بكند، تفكر كند، اندیشه ورزى كند، فكرش را فعال كند براى اینكه بتواند بهترین راه را پیدا كند. آزادى فكر یعنى آزادى اندیشه ورزى، خردورزى ولى آن چارچوبها كه شكل دهنده شخصیت انسان است در حقیقت آزادى فكر و اندیشه او را محدود مى كنند و به آن شكل و قالب مى دهند و به همین دلیل نمى توانند بدون معیار و ملاك پذیرفته شوند. این بسیار مهم است.